Современата зоолошка градина има етичка обврска кон своите животни

Неодамнешните настани - загубата на животни во Скопската зоолошка градина, повторно ја разгореа јавната дебата во Македонија за улогата и етичноста на зоолошките градини, особено во Скопје и Битола.

Повиците за нивно затворање, честопати придружени со забелешки за парадоксот на големиот број бездомни животни, ја одразуваат длабоката загриженост за условите во кои се чуваат животните . Овие грижи се разбирливи, бидејќи зоолошките градини предизвикуваат силни емоции и мислења, кои се движат од силна поддршка до целосно противење, честопати поттикнати од историски практики (/практики кои припаѓаат во историјата) или инциденти во лошо управувани објекти.

Сепак, клучно е да се препознае дека концептот на „зоолошка градина“ значително еволуирал. Историските менажерии, фокусирани првенствено на спектакл и прикажување на егзотични животни во честопати несоодветни услови , се во остар контраст со модерната, акредитирана зоолошка институција. Денешните водечки зоолошки градини се водат од науката, со примарни мисии кои ги опфаќаат благосостојбата на животните, конзервацијата на видовите, едукацијата на јавноста и научното истражување. Во ера на невидена загуба на биолошката разновидност, добро управуваните зоолошки градини можат да играат позитивна и важна улога.

Кога си замислуваме како изгледаат современите зоолошки градини, се појавува фасцинантната симбиоза меѓу модерниот дизајн, етичките принципи и вистинската љубов кон животните. Денес, зоолошката градина не претставува само изложба на животни, туку е жив, простор кој дише и ги обединува конзервацијата, едукацијата и истражувањето. Така, животните не се гледаат како објекти во статична кутија, туку како дел од природниот процес и соработката помеѓу човечкото општество и дивата природа.

Од спектакл до наука

Разбирањето на модерната зоолошка градина бара поглед на нејзината еволуција. Корените на зоолошките градини лежат во приватните менажерии на владетелите и богатите, каде што собирањето егзотични животни служело како симбол на статус и моќ, а животните биле изложувани во основни кафези или јами, првенствено за забава. Со текот на времето, овие колекции прераснале во јавни зоолошки паркови, но условите честопати останувале рудиментирани. Историски гледано, многу зоолошки градини се карактеризирале со мали, стерилни живеалишта – честопати бетонски кутии со железни решетки – со ограничено разбирање или грижа за сложените потреби на животните и со фокус речиси исклучиво на нивното изложување. И се чини ние сме заглавиле во тој историски момент.

Клучна пресвртница се случила во средината до крајот на 20-от век. Поттикнат од растечката свест за животната средина, зголемените етички размислувања за третманот на животните и значајниот напредок во биолошките науки, фокусот на зоолошките градини почнал драматично да се менува. Мисијата еволуирала од обично изложување кон многу пошироки цели: конзервацијата на загрозените видови, едукацијата на јавноста, научното истражување и, клучно, обезбедувањето висока благосостојба на животните станале централни начела. Фокусот се префрлил од едноставно прикажување на животните кон грижа за нив како индивидуи и придонес кон опстанокот на нивните видови во дивината.

Дизајн со свест на животната средина

Модерните зоолошки градини се дизајнираат врз основа на реалните потреби на животните. Наместо традиционалните, тесни келии и метални ѕидови, денес се создаваат просторни, природно обликувани резервато кои им овозможуваат на животните да се движат слободно, да ги изразат своите инстинкти и да се соочат со социјалните и физичките предизвици на природната средина. Овие простори не се само декорација, туку резултат на длабоко истражување во биоархитектурата, а современите технолошки решенија придонесуваат за подобрување на животната благосостојба на секој вид.

Современата зоолошка градина има две главни функции: да заштити видови на кои им се заканува истребување и да ги едуцира посетителите. Животните претставуваат жив архив на биолошката разновидност, а зоолошката градина активно учествува во глобалните програми за зачувување. Посетителите имаат можност да научат како секој вид се адаптира во својата природна средина и да се запознаат со природата на односот помеѓу човекот и дивата природа. Ова е платформа каде што научното истражување, едукативните активности и практичните конзервациски програми се спојуваат, создавајќи инспиративен простор.

Социјална и емоционална поврзаност

Кога посетителите го надминуваат традиционалниот „ладен“ едностран однос кон изложбите, оживува една длабока врска помеѓу нив и животните. Современите зоолошки градини се многу повеќе од застарени музеи на живата природа: тие стануваат места каде што посетителите се поттикнуваат да ја препознаат и да ја почувствуваат вредноста на природата. Преку иновативни едукативни програми, интерактивни експонати и лични приказни за животот на животните, посетителите се поврзуваат емоционално со дивата природа, што придонесува кон поголема свест за заштита на животната средина.

Етичката должност на секоја современа зоолошка : од петте слободи до петте домени

Етичката должност е јасна: модерните зоолошки градини признаваат морална обврска да обезбедат високи стандарди за благосостојба, водени од најновите научни сознанија. Ова претставува значаен напредок од минатото. Претходните пристапи често се фокусираа на концептот на „Петте слободи“ (слобода од глад и жед; од непријатност; од болка, повреди и болести; слобода да се изрази нормално однесување; и слобода од страв и вознемиреност). Иако важни, тие првенствено се фокусираа на избегнување на негативни состојби. Денешните водечки организации како Светската асоцијација на зоолошки градини и аквариуми (WAZA) и EAZA го прифатија моделот на „Петте домени“, кој претставува понапреден и похолистички пристап. Овој модел не само што ги опфаќа физичките аспекти, туку експлицитно ја вклучува и менталната состојба на животното, нагласувајќи ја важноста на промовирање позитивни искуства. Ова не е само промена во терминологијата; тоа одразува децении напредок во науката за благосостојба на животните и поставува повисока етичка скала која ја изискуваат и јавноста и професионалците.

Моделот на петте домени обезбедува структурирана рамка за проценка и управување со благосостојбата на животните :

Исхрана: Обезбедување пристап до доволна, урамнотежена и соодветна исхрана за одржување на добро здравје и задоволување на физиолошките потреби специфични за видот.

Средина: Физичкото опкружување на животното, вклучувајќи ја комплексноста на живеалиштето, просторот, температурата, подлогата, безбедноста и, клучно, можностите за избор и контрола врз сопствената средина.

Здравје: Целокупната физичка состојба, вклучувајќи отсуство на болести, повреди и болка, како и способноста за одржување на нормални физиолошки функции преку проактивна ветеринарна грижа.

Однесување: Можности за изразување на широк спектар на природни, типични за видот однесувања, како што се социјални интеракции, барање храна, истражување, играње и одмор.

Ментална состојба: Ова е централниот домен кој ги интегрира ефектите од првите четири физички/функционални домени врз субјективните искуства на животното. Целта е да се минимизираат негативните состојби (како страв, досада, фрустрација, болка) и да се промовираат позитивни состојби (како удобност, ангажираност, задоволство, радост).

Клучно е разбирањето дека првите четири домени придонесуваат кон петтиот, кој ја одразува вистинската состојба на благосостојба на животното.

Модерниот пристап: интеграција на технологијата и

одржливоста

Во новите зоолошки градини, технологијата игра клучна улога. Интерактивните платформи, зголемената реалност и други дигитални алатки се користат за да ги едуцираат посетителите и да се следат здравствените услови на животните во реално време. Исто така, овие институции применуваат одржливи практики како рециклирање на отпад, системи за обновлива енергија и рационално управување со водата, што придонесува кон еколошката и општествената одговорност.

Локалните зоолошки градини во градови како Скопје и Битола често се соочуваат со предизвици поврзани со условите за живот на животните. Традиционалните модели се базирале на старите концепти за изложба, каде животните беа сведени во услови кои не го задоволуваат нивниот природен инстинкт за простор и социјална интеракција (шимпанзото Коко се лечеше од депресија во Холандија). Ако ги примениме принципите на модерниот зоодизајн – простор, одржливост, образовна улога и технологија – локалните институции можат да создадат центри кои не само што ќе бидат естетски привлечни, туку и ќе ја зголемат благосостојбата на животните и ќе го информираат општеството за важноста на конзервацијата.

Замислете простор каде пандите, леопардите и јагуарите не се гледаат како затворени фигури, туку како дел од живописен пејзаж кој претставува симфонија на живеалиштето. Во таков простор животните се даваат услови за игра, одмор и изразување на природните однесувања, а посетителите се поттикнуваат да научат, да се почувствуваат и да се вклучат во процесот на заштита и конзервација.

Во срцето на модерната зоолошка градина лежи длабока етичка и научна посветеност на благосостојбата на животните што ги чува. Ова оди многу подалеку од едноставното обезбедување на основните потреби за опстанок; се работи за овозможување на животните да напредуваат. Благосостојбата во контекст на зоолошката градина опфаќа севкупна состојба на животното, вклучувајќи го неговото физичко здравје, психолошка состојба и способноста да изразува природни однесувања. Обезбедувањето добра благосостојба се смета за најголема одговорност на секоја институција што чува животни , бидејќи лошата благосостојба не само што е етички неприфатлива, туку и ги поткопува целите на конзервацијата и едукацијата.

Враќајќи се на локалниот контекст во Скопје и Битола, моделот на модерна, акредитирана зоолошка градина нуди алтернативна визија на едноставното затворање - иако првичниот импулс не води токму кон повикот да се затворат објектите и да се скрати продолжената агонија на нивните жители…

Иако патот кон постигнување на овие меѓународни стандарди би бил исклучително долг и трновит, и би барал огромни инвестиции, посветеност и промени во управувањето и културата, тој претставува потенцијално поконструктивен пристап за објекти со слаби перформанси. Крајната одговорност лежи кај самите зоолошки градини да ги исполнат овие високи очекувања, но и кај информираната јавност и надлежните органи да бараат одговорност и да инсистираат на највисоки можни стандарди за грижа и етика.

А.Ч.

Фотографии: Џоел Сарторе;