Пред климатизацијата

автор: Артур Милер;

Точно која година беше, веќе не можам да се сетам – веројатно 1927 или ’28 – кога септември беше неверојатно топол, и жегата се задржа дури и откако почна школската година, и се вративме од нашиот бунгалов на Рокавеј плажата.

Секој прозорец во Њујорк беше отворен, и на улиците продавачи со мали колички сечеа мраз и попрскуваа обоен шеќер врз топки од него за неколку пени. Ние децата, ќе скокневме на задните скали на бавно движечките вагони со мраз, влечени од коњи, и ќе украдевме по некое парче; мразот имаше неопределен мирис на лепешки но ги ладеше дланките и јазикот. 

Луѓето на улицата Вест 110-та, каде што живеев, беа помалку буржуи, за да седат на пожарните скали, но зад аголот на 111-та и понатаму накај центарот, душеците беа изнесувани кога доаѓаше ноќ, и цели семејства лежеа на тие железни балкони во нивната долна облека. Дури и во текот на ноќите, покривката на жегата не напукнуваше.

Со неколку други деца, преминував од 110-тата до Паркот и шетавме меѓу стотиците луѓе, сами и со семејства, кои спиеја на тревата, покрај нивните големи будилници, кои произведуваа блага какофонија од секунди кои одминуваат, отчукувањето на еден часовник, синкопираше со отчукувањето на другиот.

Бебиња плачеа во темницата, длабоките гласови на мажите мрмореа, и жена ќе испуштеше понекогаш продорно смеење, покрај езерото. Се сеќавам само на Белци распослани на тревата; Харлем тогаш почнуваше над 116-та улица.

Подоцна, за време на Депресијата во триесеттите години, летата се чинеа уште поврели. На Западот, тоа беше време на црвеното сонце и бурите од прашина, кога цели исушени фарми се разронуваа и ги испраќаа Оките, на нивните очајни патувања кон Пацификот, кои ги овековечи Стајнбек.

Пустошот оставен од Прашното Корито - исушени ниви и напуштени фарми. "Oките" (жители на Оклахома) кои беа принудени да се преселат.

Мојот татко тогаш имаше мала фабрика за палта на 39-та улица, со околу десетина мажи кои работеа на машините за шиење. Самото гледање како ракуваат со дебели волнени зимски палта во таа жега за мене беше измачување. Секачите работеа на парче, плаќани според бројот на шевовите што ги завршуваа, така што нивната пауза за ручек беше кратка – петнаесет или дваесет минути. Носеа своја храна: гроздови ротквици, можеби домат, краставици, и тегла со густа кисела павлака, која ја ставаа во чинија што ја чуваа под машините. Исто така, се појавуваше мал леб од пумперникел, кој го раскинуваа и го користееа како лажица за да ги намакаат павлаката и зеленчукот.

 Мажите многу се потеа во тие мансарди, и се сеќавам на еден работник кој имаше необичен начин на капење. Беше мало типче, кој ја презираше ножицата, и, на крајот од шевот, го одгризуваше конецот наместо да го пресече, па така, нишките од еден инч му остануваа на долната усна, и до крајот на денот имаше шарена брада. Неговата пот се истураше врз врвовите на конецот и капеше врз ткаенината што постојано ја бришеше со партал.

Имајќи ја во предвид жегата, луѓето мирисаа, секако, но некои мирисаа многу полошо од други. Еден секач во продавницата на мојот татко беше коњ во овој поглед, и мојот татко, кој нормално немаше чувство за мирис – никој не знаеше зошто – тврдеше дека може да го мириса овој човек и му се обраќаше само од далечина. За да направи колку што е можно повеќе пари, овој човек почнуваше со работа во пет и пол наутро и продолжуваше до полноќ. Имаше станови во Бронкс и земја во Флорида и Џерси, и изгледаше напола излуден од лакомост. Имаше моќна физичка структура, многу исправен рбет, сплеткана коса и црна сенка на образите. Шмркаше како коњ додека ја туркаше машината за сечење, следејќи ги своите обрасци низ некои осумнаесет слоеви на зимски материјал за палта. Доцна, едно попладне, силно трепна со очите против потта која гореше,  додека го држеше материјалот со левата рака и со десната го притискаше вертикалното, остро како жилет, повратно сечило. Ножот му го пресече показалецот на вториот зглоб. Гневен одби да оди во болница, тој истури вода од чешма преку трупецот, ја завитка раката во крпа и веднаш продолжи да сече, шмрка и смрди. Кога крвта почна да се појавува низ намотаните слоеви на пешкирот, татко ми ја исклучи машината и му нареди да оди на болница. Но тој се врати следното утро, и работеше цел ден до вечерта, како обично, трупајќи ги своите станови.

Тогаш сè уште имаше надземни возови, кои се движеа по Втората, Третата, Шестата и Деветтата авенија, а многу од вагоните беа дрвени, со прозорци што се отвораа. Бродвеј имаше отворени колички без странични ѕидови, во кои барем дуваше провев, иако беше жешко, така што очајните луѓе, неспособни да издржат во своите станови, едноставно плаќаа никел и се возеа бесцелно неколку часа за да се изладат.  Што се однесува до Кони Ајленд за време на викендите, дел по дел од плажата стануваше толку преплавена со луѓе, што едвај беше можно да се најде простор за седење или за да се остави книгата или хот-догот.

Мојот прв директен контакт со клима уред дојде дури во шеесеттите години, кога живеев во хотелот Челзи. Таканареченото раководство испрати машина на тркалца која прилично бесцелно го ладеше, а понекогаш и го загреваше воздухот, потпирајќи се, како што беше, на канчињата со вода што требаше да се истураат во неа. На почетното полнење, ќе испрскаше вода низ целата просторија, така што требаше да се насочи кон бањата наместо кон креветот.

Еден јужноафрикански господин еднаш ми кажа дека Њујорк во август бил пожежок од кое било место што тој го знаел во Африка, но сепак луѓето овде се облекувале за некој северен град. Тој сакаше да носи шорцеви, но се плашеше дека ќе биде уапсен поради непристојно изложување.

Високите жештини создаваат ирационални решенија: ленени костуми кои пропаѓаат во длабоки брчки кога некој ќе ја свитка раката или коленото, и машки сламени шапки вкочанети како мацови, кои, како некој вид тврд жолт цвет, годишно процветува низ целиот град на одредениот свет датум - 1-ви јуни или така нешто. Тие шапки копаа длабоки розови набори околу челата на мажите, а збрчканите костуми, кои наводно беа посвежи, мораа да се извлекуваат надолу, нагоре и странично, за да се направи простор за телото внатре.

Градот во лето лебдеше во зашеметеност, и ги тераше инаку разумните луѓе бескрајно да го повторуваат безмозочниот поздрав „Доволно ти е жешко или.. да? Ха-ха!"

Тоа беше како последната шега пред распаѓањето на светот во локва пот. ♦︎